De zin en onzin van een psychiatrische diagnose
Iedereen kent wel iemand die één of meerdere psychiatrische diagnoses heeft (gehad). Autisme, ADHD, borderline, depressie, manisch depressief: allemaal bekende termen. Of misschien heb je zelf wel eens een psychiatrische diagnose gekregen. Het verzet hiertegen groeit: soms lijkt het wel alsof iedereen die anders is, in een hokje van een diagnose wordt gestopt. Maar wat is eigenlijk het idee achter deze diagnoses? En kleven er alleen maar nadelen aan of hebben ze ook nut?
DSM-5
Termen zoals autisme komen uit de DSM: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Dit is een classificatiesysteem waarin internationale afspraken zijn gemaakt over welke criteria van toepassing zijn op een bepaalde psychische stoornis, op basis van wetenschappelijke inzichten. Kortom: welke kenmerken moet je hebben, om te voldoen aan een classificatie zoals autisme. Momenteel wordt de 5e editie gebruikt: de DSM-5.
Classificatie vs. diagnose
Er is een duidelijk verschil tussen een classificatie en een diagnose. Een diagnose is een uniek, gedetailleerd en compleet beeld van iemand. Het gaat om het begrijpen van de klachten, het ontstaan en verloop daarvan en de samenhang met andere kenmerken van die persoon. Het complete, persoonlijke verhaal. Een classificatie is hoe je de ontstane stoornis zou indelen in de DSM; onder welke categorie de gedragskenmerken van de persoon het beste passen.
Waarom de DSM-5?
De eerste versie van de DSM kwam uit in de 1952. Het doel was ervoor te zorgen dat iedereen dezelfde definities zou hanteren voor bepaalde psychiatrische aandoeningen. Spraakverwarring en verschillende interpretaties zouden zo voorkomen worden, en daardoor de communicatie tussen psychologen, psychiaters en andere hulpverleners vergemakkelijken. Daarnaast zou het wetenschappelijk onderzoek ten goede komen.
Kritiek
Het gebruik van de DSM en van psychiatrische diagnoses is niet onomstreden. Zo hoor je vaak dat er sprake zou zijn van een ‘epidemie’ of wildgroei aan kinderen en volwassenen met een diagnose zoals ADHD en autisme. Sommige mensen zeggen zelfs dat het krijgen van een psychiatrisch label een excuus zou zijn om verantwoordelijkheden te ontlopen.
Ook vanuit de geestelijke gezondheidszorg is kritiek. De DSM-5 zou bijvoorbeeld te weinig rekening houden met culturele context. Ook gaat de DSM-5 er volgens psychiater Jim van Os van uit dat bijvoorbeeld alle depressieve mensen eenzelfde ziektebeeld vertonen, terwijl in werkelijkheid geen twee mensen hetzelfde zijn. Een ander punt van kritiek is dat de DSM door bijvoorbeeld verzekeraars misbruikt wordt voor doeleinden waarvoor het niet bedoeld is. Psychologen moeten een classificatie stellen, om de zorg vergoed te krijgen, terwijl iemand misschien niet aan alle criteria voldoet.
Het nut van een diagnose
Toch heeft het stellen van een psychiatrische diagnose, of een classificatie aan de hand van de DSM-5, niet alleen maar nadelen. Een diagnose is een hulpmiddel om vast te stellen wat er bij een persoon aan de hand is en wat hij of zij nodig heeft. Ook kan het krijgen van een psychiatrische diagnose iemand enorm helpen in het begrijpen waar hij vastloopt in het leven. Niet zelden hoort een psycholoog dat bij het stellen van een diagnose na uitgebreid onderzoek, de puzzelstukjes op hun plek vallen. Iemand begrijpt eindelijk waarom dingen zo zijn gegaan.
Voorzichtigheid is geboden
Het gebruik van psychiatrische diagnoses en classificaties volgens de DSM-5 kent voor- en nadelen. Beide kanten zijn te beargumenteren en de waarheid bestaat in deze misschien ook wel niet. Maar wat buiten kijf staat, is een aantal dingen:
- Diagnoses zijn er niet om misbruikt te worden: niet door partijen zoals zorgverzekeraars en ook niet door mensen zelf.
- Grondig onderzoek is altijd nodig om een diagnose te stellen: dit is meer dan alleen bepaalde gedragskenmerken aanvinken.
- De mens is altijd meer dan zijn of haar diagnose en twee mensen met dezelfde diagnose zijn niet hetzelfde. Oog voor de unieke mens blijft altijd belangrijk.
- Er heerst nog steeds een taboe op het hebben van psychische problemen of een psychiatrische diagnose. En het wordt tijd dat we daar als samenleving vanaf komen. Het gaat er niet om of je ziek bent of niet; het gaat erom dat iedereen een ontwikkeling doormaakt en daar in kan vastlopen. Los van hoe je dat noemt, kan iemand dan wel wat hulp gebruiken om weer op de rit te komen. Een diagnose is slechts een hulpmiddel hierbij.
