Spiritualiteit, geloof en betekenis
Een brede blik op zingeving en geluk in een seculiere maatschappij
De vraag naar ‘iets’ dat groter is, ‘iets’ dat overstijgt, ‘iets’ daarboven of om ons heen, is een vraag die de mens altijd al bezig heeft gehouden. Lange tijd was dit ‘iets’ vooral goddelijk, aangeduid met verschillende namen en in verschillende vormen. Maar het meer ‘traditioneel’ religieuze of goddelijke is niet langer voor iedereen het antwoord. Spiritualiteit wordt ook gevonden in mindfulness, in meditatie, in yoga, in rituelen, in geloof, maar ook in de natuur, bij anderen of bij jezelf. Voor veel mensen lijkt geloof of spiritualiteit op het eerste gezicht geen of minder een rol te spelen dan eerst, maar is dat wel zo, of zijn zij ook op zoek naar ‘iets’? Iets groters dat betekenis geeft, dat een antwoord kan zijn of troost kan bieden, in welke vorm dan ook. Je zou het ‘hedendaagse spiritualiteit’ kunnen noemen, maar wat is dat?
Hedendaagse spiritualiteit
Het Sociaal en Cultureel Planbureau omschrijft hedendaagse spiritualiteit als ‘het geloof in een algehele, niet nader te bepalen levensgeest of levenskracht’ (SCP, Religie in een pluriforme samenleving, 2022). De vorm van deze levensgeest of levenskracht kan voor iedereen anders zijn, maar het ‘verlangen naar’ of het ‘kunnen geloven in’ is iets wat ons menselijk en gelijk maakt.
Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft in maart 2022 het rapport “Buiten kerk en moskee” gepubliceerd. Volgens dit rapport behoort Nederland tot de meest seculiere landen in Europa. Het traditionele geloof speelt nog maar een erg kleine rol en secularisering neemt bovendien snel toe. Volgens het SCP is er één vorm van spiritualiteit die wel groeit, namelijk ongebonden spiritualiteit. Ongebonden spiritueel betekent dat het individu zijn/haar spiritualiteit zelf vormgeeft en dit dus niet langer doet binnen een gemeenschap zoals een kerk of moskee. Het spirituele is tegenwoordig steeds vaker een activiteit of ervaring die zicht afspeelt in de privé sfeer en minder in verbinding met anderen. Dit is een verschil met het meer traditionele geloof, waarin de gemeenschap centraal staat.
Zélf betekenis geven in plaats van samen
In verhouding tot andere Europese landen is ook ongebonden spiritualiteit echter weinig aanwezig in Nederland. In Nederland leeft sterk de opvatting dat ‘het leven alleen zin heeft als men er zelf betekenis aan geeft’. Zelf betekenis geven… lukt dat zonder geloof, met minder sterke gemeenschappen en een beperkte aanwezigheid van spiritualiteit? En zo ja, hoe? Waar vinden mensen betekenis in een seculiere maatschappij? Kan je dit zien als een ‘andere vorm’ van spiritualiteit?
Hedendaagse spiritualiteit is ook ‘worden wie je bent’ en de zoektocht hiernaar. Dit is iets wat voor veel mensen en in de huidige maatschappij belangrijk is: het is één van de normen die ons richting geeft. Vinden wie je bent of wie je wilt zijn en dit vorm kunnen geven geeft betekenis en zin aan het leven. Aan de ene kant geeft het meer vrijheid om zelf te kunnen en mogen zoeken naar wat voor jou belangrijk is: om zelf te zoeken naar wie je bent en wie je wilt zijn, in plaats van dat dit (deels) bepaald wordt door een geloof of sterke waarden en normen. Aan de andere kant kan het ook lastig zijn dit zelf te moeten vinden. We leven in een maatschappij die veel van ons vraagt en waarin we veel keuzes zelf moeten maken. Zou het soms niet makkelijker zijn als we een sterker gevoel van geloof en gemeenschap zouden hebben?
Geloof, zingeving en geluk
Vragen over zingeving spelen onder gelovigen en niet-gelovigen en gaan over de coherentie of coherence (dit gaat over ieders levensverhaal, over het leven kunnen begrijpen, de samenhang, een gevoel dat het verhaal en de losse delen ‘zin hebben’); over levensdoelen of purpose (als richting gevers); en over betekenis of significance van het leven zelf (intrinsieke waarde hebben, motivatie, een gevoel dat ‘het’ of jezelf ‘ertoe doet’) (Martela & Steger, 2016). Deze drie termen horen bij elkaar, zoals je ziet in de afbeelding onderaan.
Geloof kan van grote waarde zijn voor elk van de drie pijlers: het geeft een gevoel van samenhang en begrip van het leven, het geeft richting of een doel in het leven en het geeft het leven waarde. Dat betekent echter niet dat deze drie aspecten zonder het geloof niet in te vullen zijn. De drie aspecten horen ook bij 'worden wie je bent', zij zijn deel van de (individuele) zoektocht.
In het rapport van het SCP van maart 2022 komt naar voren dat gelovigen, traditioneel en spiritueel, meer zingeving ervaren als het gaat over hun levensdoel en betekenis. Ook komt naar voren dat gelovigen meer op zoek zijn naar zingeving (en het daardoor wellicht ook meer ervaren) en niet-gelovigen meer zoeken naar geluk. Voor niet-gelovigen lijkt het makkelijker te zijn wel geluk te ervaren zonder zingeving, terwijl niet-gelovigen wel zingeving lijken te ervaren ongeacht of zij wel of niet gelukkig zijn: misschien gaat het vooral om een verschil in visie. Over het algemeen wordt geluk meer opgevat als iets van jezelf en komt zingeving meer naar voren in relatie tot anderen. Het gaat over nemen versus geven: een gevoel van zingeving komt vaak voort uit zinvol bezig zijn voor anderen (geven) en een gevoel van geluk komt vaak voort uit iets voor jezelf (nemen). Voor jonge mensen is het vooral belangrijk ervaringen intens te beleven, zij ervaren dan vaak een gevoel van ‘zin’.
Hoe is dit voor jou? Ervaar jij zingeving of geluk? Zie je dit als iets wat je deelt met anderen of meer als iets voor jezelf? En als je naar de drie aspecten kijkt, wat geeft jou betekenis en ‘zin’? Speelt een vorm van spiritualiteit of geloof hierin nog een rol?
