Drie van de 8 artsen van Dokters Vandaag, een TikTok-account van artsen in de strijd tegen medische desinformatie die online wordt verspreid.
In Zo zit dat pluizen we een onderwerp helemaal uit en belichten we het van verschillende kanten. Je krijgt antwoord op de meest interessante vragen over je (mentale) gezondheid. Deze keer beantwoorden we de vraag: Hoe herken je medische desinformatie op sociale media?
Op sociale media vliegen de gezondheidsadviezen je om de oren. Helaas is lang niet alle informatie te vertrouwen. Hoe beoordeel je de informatie? Zo zit dat!
Op Facebook, TikTok en Instagram vliegen de snelle oplossingen voor een gezonder leven je om de oren. Ook door influencers worden er regelmatig oplossingen gepresenteerd die niet of onvoldoende wetenschappelijk zijn onderzocht en onderbouwd. Als iemand die jij volgt en vertrouwt een oplossing voor jouw probleem presenteert ga je het soms geloven. Hoe kun je kritisch blijven op de medische informatie die je op je tijdlijn voorbij ziet komen? Hoe herken je zogenaamde desinformatie? En waar vind je de juiste informatie? Deze vragen worden in dit blog beantwoord.
Het is een groeiend probleem begrijp ik (Katinka) van de huisartsen die ik ken. ‘Mensen komen op mijn spreekuur en verwachten een snelle oplossing. Ze hebben een paar dagen keelpijn en verwachten meteen een antibioticakuur bijvoorbeeld. Ze vergeten dat het vaak zo’n twee weken duurt voordat een virus over is en dat het dus heel normaal is om langer dan een dag keelpijn te hebben. Dan denk ik weleens, “waar is het gezonde verstand gebleven?”’, vertelt één van hen.
Verkeerde informatie
Ook Stefan van Rooijen, huisarts en schrijver van de boeken Fit4Life hét Doktersrecept en Plan je Fit herkent dat: ‘Dagelijks merk ik op mijn spreekuur én op mijn sociale media accounts de invloeden van verkeerde informatie van influencers die zichzelf als gezondheidsexpert presenteren.’ Als voorbeeld noemt hij de ongewenste zwangerschap van een 19-jarig meisje die op TikTok had gehoord over zichzelf temperaturen als methode om een zwangerschap te voorkomen. ‘Maar wat ik ook veel tegenkom is maag- en darmklachten doordat iemand te veel magnesium of ijzer binnen heeft gekregen op aanraden van sociale media accounts. Ik zag zelfs iemand met zenuwuitval doordat diegene te veel vitaminesupplementen had geslikt’, aldus Stefan.
Dokters Vandaag op TikTok
Stefan heeft zijn krachten gebundeld samen met een collega-huisarts en zes medisch specialisten. Op initiatief van Prappers Media zijn de gerenommeerde artsen een TikTok-kanaal gestart Dokters Vandaag. Met als doel om betrouwbare antwoorden te geven op veelvoorkomende medische vragen. Prappers Media is een Nederlandse producent van TikTok video’s. ‘Wij nemen graag onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. We vinden het belangrijk dat de kijker op TikTok toegang heeft tot veilige en wetenschappelijk onderbouwde medische informatie’, zegt Leonie Hulstein die bij Prappers Media werkt. Want zo legt Leonie uit: ‘TikTok wordt, zeker door jongeren, steeds vaker als zoekmachine gebruikt, ook bij medische vragen.’
Huisarts Stefan van Rooijen legt in een aflevering van Op1 uit waarom Dokters Vandaag juist nu belangrijk is.
Voorbeelden van onjuiste theorieën
- Jezelf temperaturen om een zwangerschap te voorkomen
- Hormonale anticonceptie (zoals de pil of spiraal) leidt tot onvruchtbaarheid
- Multivitamines heeft iedereen nodig
- Je krijgt kanker van smeren met zonnebrand
- Vaccineren is schadelijk voor je lichaam
- Eczeem komt van binnenuit en hormoonzalven zijn schadelijk
- Antibiotica doet meer schade dan goed voor het lichaam
- Griep bestaat niet
- Met knoflooktenen in je neus kun je van griep afkomen
- Suiker is net zo verslavend als cocaïne
- Alle vrouwen in Nederland hebben ijzertekort
- In Nederland kun je door weinig zon onvoldoende Vitamine D aanmaken
- Voor vitaminesupplementen geldt: baat het niet dan schaadt het niet
- Met gember kun je van je migraine afkomen
- Vapes (elektronische sigaretten) helpen om te stoppen met roken van sigaretten
- Huidproducten zijn goed voor jonge kinderen
- Met shampoos kun je je haar laten groeien
- Magnesium werkt tegen spierkrampen
Een screenshot van het TikTok account Dokters Vandaag.
Interactie met de kijker
De kracht van Dokters Vandaag zit hem in de interactie met het publiek. Kijkers worden uitgenodigd om vragen te stellen in de reacties bij de video’s. De medische experts selecteren vragen van het publiek en beantwoorden deze in nieuwe video’s. ‘In de spreekkamer krijg ik steeds vaker vragen van patiënten over tegenstrijdige informatie die zij hebben gelezen. Er gaat zoveel onzin informatie rond door zelfbenoemde experts, dat mensen het overzicht kwijtraken’, legt dokter Robin Peeters, internist-endocrinoloog bij het Erasmus UMC uit. Hij is hoofd van het Erasmus MC Academisch Centrum voor Schildklierziekten. Als internist-endocrinoloog weet hij alles van aandoeningen en chronische ziekten die te maken hebben met hormonen.
‘Artsen hebben eed afgelegd’
Waarom is een huisarts of medisch specialist dan wel een goede bron? Artsen zijn wetenschappelijk opgeleid en baseren zich op informatie die goed is onderzocht. Dokters kunnen door hun opleiding de relatie leggen tussen ziekte én gezondheid en daarmee jou de juiste adviezen geven. Daarnaast hebben artsen de eed afgelegd waarin ze hebben beloofd om geen schade te verrichten, het goede te doen. Daarmee ook om geen informatie te verspreiden die de gezondheid van mensen schaadt. Huisarts Stefan: ‘Een influencer die supplementen promoot heeft geen beroepsgroep, eed of welke beperking dan ook, dus die kan in principe roepen wat hij of zij wil. Dat is gevaarlijk.’
De Vragendokter
Huisarts Jojanneke Kant heeft het ook tot haar missie gemaakt om desinformatie op sociale media aan het licht te brengen. Haar Instagram account De Vragendokter groeit met de dag, evenals het aantal luisteraars van de gelijknamige podcast. ‘Ik ga regelmatig online de discussie aan met influencers die bijvoorbeeld voedingssupplementen aanprijzen en door middel van persoonlijke kortingscodes geld verdienen’, zegt ze. ‘Als je zo veel bereik hebt als een influencer, dan heb je ook een verantwoordelijkheid. Sommigen gaan het gesprek met mij aan, anderen blokkeren me direct.’ Haar podcast richt zich, naast medische desinformatie, op het geven van betrouwbare medische basiskennis. ‘De druk op de zorg gaat in de toekomst toenemen. Als we mensen beter kunnen informeren, hebben ze handvatten om zelf dingen op te lossen.’
Meer artikelen, tips en updates van GZ-Plein? Meld je aan voor de GZ-Plein inspiratiemail.
Bronnen selecteren
Zelf ben ik opgeleid tot journalist en heb ik geleerd om zorgvuldig mijn bronnen te selecteren. Toch ben ook ik weleens gevallen voor de gepresenteerde overtuiging dat ik echt magnesium moet slikken om me minder moe te voelen en minder spierpijn te ervaren na mijn training. Maar hielp het? No way, ik kreeg er juist buikklachten van. Want, zo leerde ik van dokter Robin Peeters, te veel magnesium kan juist een laxerend effect hebben. Dit vertelde hij aan tafel bij het tv-programma Beau waar hij aanschoof om te vertellen over “Dokters Vandaag”. Wat wel hielp? Op tijd een rustpauze nemen en mijn slaappatroon verbeteren.
'Het is goed dat mensen zich laten informeren'
Annemie Galimont, dermatoloog in het Bravis ziekenhuis, krijgt wel drie á vier keer per dag te maken met patiënten die niet geloven wat ze zegt. Ook zij deelt haar ervaring aan tafel bij Beau: ‘Het is een toenemende tendens dat patiënten me niet geloven.’ Ze haalt voorbeelden aan over de slechte naam die hormooncrèmes tegen eczeem hebben gekregen door facebookgroepen waarin andere informatie wordt gedeeld. ‘Het is ook goed. We willen juist graag dat mensen goed geïnformeerd zijn en dat ze vragen stellen. We weten dat mensen die goed geïnformeerd zijn, therapietrouwer (therapietrouw is het vrijwillig opvolgen van het medisch advies of behandeling door de patiënt, red.) zijn. Maar hoe komen mensen aan hun informatie?’, zegt ze in de uitzending. ‘We vinden het fijn dat patiënten mondig zijn. Alleen de laatste tijd is het zo dat er veel meer onzin informatie toegankelijk is’, vult dokter Robin haar aan.
Het ziekenhuis waar dokter Robin Peeters werkt richtte in 2021 de Twijfeltelefoon op. Nog altijd kunnen mensen met twijfels over bijvoorbeeld de griepprik, het hpv vaccin en anticonceptie daar terecht. De telefoonlijn is dagelijks bereikbaar tussen 8.30 en 13.00 uur via 088-7555777.
Signalen om op te letten
- Posts of video’s waarin je snel naar een winkelmandje wordt geleid
- Claims over supplementen (en snelle verleiding tot het vullen van je winkelmandje)
- Posts of video’s waarin op je emotie wordt ingespeeld
- Posts of video’s waarin artsen en wetenschappers zwart worden gemaakt. Er worden soms teksten gebruikt als: “het is misdadig dat jouw dokter je niet vertelt…..” of “al jaren word jij voorgelogen door de wetenschap”
Betrouwbare bronnen voor Gezondheidsinformatie
Als journalist vind ik het enorm belangrijk om uit te gaan van wetenschappelijk onderbouwde en betrouwbare informatie, zeker als het over gezondheid gaat. Hierbij deel ik een aantal waardevolle bronnen met je die wij ook regelmatig raadplegen voor de artikelen op GZ-Plein.
- Thuisarts
- Moet ik naar de dokter
- Voedingscentrum
- WHO
- RIVM
- Trimbos Instituut
- Patiëntverenigingen of vertegenwoordiging zoals de Hartstichting, stichting Fit4Surgery, stichting Fit4Life
- Fit4Life hét Doktersrecept
- Nederlandse Huisartsen Richtlijn
Hoe wij dat doen bij GZ-Plein
Regelmatig vragen we artsen, huisartsen, psychologen en andere professionals ook mee te lezen met onze artikelen om de kwaliteit hoog te houden. Valt jou toch iets op? Of heb je vragen? Dan kun je dat laten weten in een reactie onder een blog of door te mailen naar contentclub@gz-punt.nl. Dat houdt ons scherp! We werken ook aan rubrieken waarin dokters aan het woord komen. Zo werken we aan de rubriek Fit worden op Doktersrecept waarin we in samenwerking met huisarts Stefan van Rooijen tips gaan delen voor een fit(ter) leven. En verschijnen er binnenkort columns geschreven door een huisarts, diëtist en fysiotherapeut.
11 april 2024
